Η Δύναμη της Συμπερίληψης: Η Ίριδα ως Σχολείο Ζωής για Κάθε Γυναίκα
Σε μια εποχή όπου οι ανισότητες επιμένουν και οι ευαλωτότητες συχνά σιωπούν, υπάρχουν οργανισμοί που επιλέγουν να στέκονται δίπλα στις γυναίκες με ενσυναίσθηση, συνέπεια και ουσιαστική δράση. Το Κέντρο Γυναικών Ίριδα αποτελεί έναν τέτοιο φάρο υποστήριξης και ενδυνάμωσης. Μέσα από μια ολιστική προσέγγιση που συνδυάζει την ψυχοκοινωνική φροντίδα, τη νομική καθοδήγηση και τις εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες, η Ίριδα δημιουργεί έναν ασφαλή χώρο όπου κάθε γυναίκα μπορεί να ξαναβρεί τη φωνή της, να διεκδικήσει τα δικαιώματά της και να ανακτήσει τον έλεγχο της ζωής της. Στη σημερινή μας συνέντευξη, η διεύθυνση του Κέντρου μοιράζεται μαζί μας το όραμα, τις προκλήσεις και τις σιωπηρές νίκες που διαδραματίζονται καθημερινά πίσω από τις πόρτες ενός αληθινού «σχολείου ζωής».
Το Κέντρο Γυναικών Ίριδα γεννήθηκε μέσα από μία ανάγκη που ίσως η κοινωνία μας δεν είχε ακόμη διατυπώσει επαρκώς. Αν σας ζητούσα να συμπυκνώσετε σε μία φράση το «γιατί υπάρχουμε», ποια θα ήταν αυτή;
Όραμα μας είναι να συμβάλλουμε για τη δημιουργία ενός κόσμου όπου καμία γυναίκα δεν μένει πίσω. Αποστολή μας είναι να διασφαλίσουμε ότι κάθε γυναίκα προστατεύεται, ενδυναμώνεται και υποστηρίζεται ώστε να παίρνει τον έλεγχο της ζωής της και να διεκδικεί ευκαιρίες προσωπικής και επαγγελματικής ανάπτυξης. Στην Ίριδα, εργαζόμαστε με κάθε άτομο που αυτοπροσδιορίζεται ως γυναίκα, ανεξαρτήτως εθνικότητας ή νομικού καθεστώτος, και αντιμετωπίζει αυξημένες κοινωνικές και οικονομικές ευαλωτότητες, αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα διαβίωσης και επιβίωσης και ζουν στο όριο της φτώχειας, βιώνουν κοινωνικό αποκλεισμό, είναι επιζήσασες ή (εν δυνάμει) θύματα της έμφυλης βίας, είναι μονογονείς ή μόνες χωρίς κανέναν κοινωνικό δίκτυο, αντιμετωπίζουν σοβαρά ζητήματα σωματικής ή/και ψυχικής υγείας, είναι μακροχρόνια άνεργες ή διαθέτουν επαρκή επαγγελματική ειδίκευση ή περιορισμένη εργασιακή εμπειρία.
Ποια είναι η μεγαλύτερη παρεξήγηση που υπάρχει στην κοινή γνώμη γύρω από τη δουλειά σας και τις γυναίκες που στηρίζετε;
Μία από τις μεγαλύτερες παρεξηγήσεις σχετικά με τις γυναίκες που ανήκουν στην κοινότητά μας και υποστηρίζονται από τις δράσεις και τις υπηρεσίες μας είναι ότι πρόκειται αποκλειστικά για άτομα που λαμβάνουν βοήθεια – «αδύναμες» γυναίκες χωρίς τις ικανότητες ή τα μέσα να συμμετέχουν ενεργά στην κοινωνία ή να λειτουργήσουν ως φορείς αλλαγής.
Στην πραγματικότητα, όμως, κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Εργαζόμαστε καθημερινά για να ανατρέψουμε αυτό το στερεότυπο. Οι γυναίκες που υποστηρίζουμε είναι άτομα με εξαιρετική ανθεκτικότητα και σπουδαίες δυνατότητες και ικανότητα να λαμβάνουν ενημερωμένες αποφάσεις για τη ζωή τους και να ανακτούν τον έλεγχό της.
Μέσα από εξατομικευμένες υπηρεσίες που ανταποκρίνονται στις ανάγκες κάθε γυναίκας, σχεδιάζουμε από κοινού ένα μονοπάτι ενδυνάμωσης, ώστε να μπορούν να διεκδικήσουν ευκαιρίες προσωπικής και επαγγελματικής ανάπτυξης με αυτοπεποίθηση και αξιοπρέπεια.
Στην Ίριδα συνυπάρχουν γυναίκες από διαφορετικές χώρες, κουλτούρες, θρησκείες και εμπειρίες ζωής. Πώς «χτίζεται» η εμπιστοσύνη και η αίσθηση κοινότητας ανάμεσα σε τόσο διαφορετικές προσωπικότητες;
Στην Ίριδα, προσπαθούμε να μην αντιμετωπίζουμε τις διαφορετικές χώρες, κουλτούρες, θρησκείες, και εμπειρίες ως πρόκληση, αλλά ως δύναμη. Τα μέλη της κοινότητάς μας συνυπάρχουν στο ασφαλές κοινότικό μας κέντρο, έναν κοινό χώρο που οι γυναίκες μοιράζονται, φέρνοντας μαζί τους το ξεχωριστό τους υπόβαθρο, τις δεξιότητες τους, τις οπτικές τους και τις εμπειρίες.
Η εμπιστοσύνη και η αίσθηση κοινότητας «χτίζονται» καθημερινά μέσα από τον σεβασμό, τη συνέπεια και τη συμπερίληψη. Από την πρώτη επαφή, κάθε γυναίκα αντιμετωπίζεται με ισοτιμία, αξιοπρέπεια και κατανόηση, χωρίς καμία διάκριση. Δημιουργούμε ένα ασφαλές περιβάλλον, όπου καθεμιά έχει τη δυνατότητα να εκφραστεί ελεύθερα, να ακούσει και να ακουστεί. Οι κοινές εμπειρίες, η αλληλουποστήριξη και οι συλλογικές δραστηριότητες, π.χ. οι ανοιχτές δράσεις ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, οι δράσεις κοινότητας που υλοποιούνται από τα ίδια τα μέλη μας, μαθήματα, κ.λ.π. Ενισχύουντ σταδιακά τους δεσμούς μεταξύ των μελών και καλλιεργούν την αίσθηση του “ανήκειν”.
Η εμπιστοσύνη δεν είναι δεδομένη· κερδίζεται μέσα από διαρκή προσπάθεια, ενσυναίσθηση και αυθεντική επικοινωνία. Και σε αυτό, οι ίδιες οι γυναίκες της κοινότητάς μας είναι οι πρωταγωνίστριες: είναι εκείνες που κρατούν ζωντανό το πνεύμα της αλληλεγγύης και της συνύπαρξης στην Ίριδα.
Αν μπορούσατε να μας περιγράψετε μία ιστορία γυναίκας που πέρασε από την Ίριδα και σας έχει σημαδέψει προσωπικά, ποια θα διαλέγατε;
Θα προτιμούσα να μην μοιραστώ μια προσωπική ιστορία, καθώς κάθε γυναίκα που περνά από την Ίριδα φέρει μια μοναδική διαδρομή, η οποία αξίζει σεβασμό και διακριτικότητα. Η σύνδεση μαζί τους είναι συχνά βαθιά και ανθρώπινη, και πολλές από αυτές τις εμπειρίες μένουν μαζί μας – όχι απαραίτητα για να ειπωθούν, αλλά για να μας καθοδηγούν στη δουλειά μας με μεγαλύτερη ενσυναίσθηση, συνέπεια και ευθύνη.
Πόσο δύσκολο είναι να συνδυάσετε την ανθρωπιστική προσέγγιση με την επιχειρησιακή λειτουργία ενός βιώσιμου ΜΚΟ, ειδικά σε περιβάλλον περιορισμένων πόρων;
Ο συνδυασμός της ανθρωπιστικής προσέγγισης με την επιχειρησιακή λειτουργία μιας βιώσιμης μη-κερδοσκοπικής οργάνωσης, ειδικά σε ένα περιβάλλον περιορισμένων πόρων, αποτελεί μια διαρκή πρόκληση, αλλά και μια αναγκαία ισορροπία. Στην Ίριδα, η ανθρωπιστική προσέγγιση αποτελεί τον ηθικό και αξιακό πυρήνα κάθε απόφασης που λαμβάνουμε. Η δουλειά μας στηρίζεται σε τέσσερις ακλόνητες αξίες: τον σεβασμό, την κοινότητα, τη λογοδοσία και την ανθεκτικότητα. Αυτές οι αξίες δεν καθορίζουν μόνο τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε τις γυναίκες που υποστηρίζουμε, αλλά αποτελούν και βασικές προϋποθέσεις που διασφαλίζουν τη διαχρονικότητα και την ουσία του οράματος και της αποστολής, και φυσικά, διέπουν και τις σχέσεις μας με τους συνεργάτες μας. Σε ένα πλαίσιο όπου οι χρηματοδοτήσεις είναι περιορισμένες και προκύπτουν συνεχώς νέες κρίσεις που επηρεάζουν την τάξη πραγμάτων τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, οι θεσμικές συνεργασίες συχνά ασταθείς και οι ανάγκες ολοένα αυξανόμενες, η διαχείριση μιας μη-κερδοσκοπικής οργάνωσης απαιτεί υψηλό επίπεδο επαγγελματισμού, στρατηγική σκέψη και συνεχή προσαρμοστικότητα. Οφείλουμε να λειτουργούμε με σαφείς στόχους, διαφανείς, δομημένες διαδικασίες και υπεύθυνη οικονομική διαχείριση, διατηρώντας όμως και την ευελιξία μας, χωρίς ποτέ να χάνουμε την επαφή με τον λόγο ύπαρξής μας: τις γυναίκες που υποστηρίζουμε. Η μεγαλύτερη πρόκληση στην προσπάθεια μας να συνδυάσουμε την ανθρωπιστική προσέγγιση με την επιχειρησιακή λειτουργία είναι να μη γίνει η διοικητική αποτελεσματικότητα αυτοσκοπός, αλλά να λειτουργεί ως εργαλείο ενδυνάμωσης για την οργάνωση και ενίσχυσης του έργου της. Θεωρώ ότι αυτό επιτυγχάνεται μόνο όταν κάθε ν, ακόμη και η πιο τεχνική ή λειτουργική, λαμβάνεται με πλήρη επίγνωση των πραγματικών αναγκών και της καθημερινότητας της κοινότητας που υποστηρίζουμε Η ουσιαστική βιωσιμότητα μιας μη κερδοσκοπικής οργάνωσης δεν ορίζεται μόνο από οικονομικούς δείκτες, αλλά και από τη δέσμευσή της στις αξίες της: να παραμένει πιστή στο όραμα και την αποστολή της, να λειτουργεί με λογοδοσία και να ανταποκρίνεται με σεβασμό και συνέπεια στις ανάγκες των ατόμων που εξυπηρετεί.
Ο ρόλος της γυναίκας εξελίσσεται. Ποιο θεωρείτε ότι θα είναι το επόμενο μεγάλο "κύμα" προκλήσεων ή ευκαιριών για τις γυναίκες στην Ελλάδα τα επόμενα δέκα χρόνια;
Η θέση της γυναίκας πράγματι εξελίσσεται, όμως η εξέλιξη αυτή δεν είναι ούτε γραμμική, ούτε αυτονόητη, ούτε προς όλες τις κατευθύνσεις. Η Ελλάδα εξακολουθεί να κατατάσσεται στις τρεις τελευταίες θέσεις του Δείκτη Ισότητας των Φύλων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τα στατιστικά είναι αμείλικτα:
● 1 στις 4 γυναίκες ζει στο όριο της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού,
● 4 στις 10 γυναίκες έχουν βιώσει τουλάχιστον μία φορά σωματική, ψυχολογική ή σεξουαλική
κακοποίηση στην ενήλικη ζωή τους,
● 7 στους 10 εγγεγραμμένους ανέργους είναι γυναίκες.
(τα παραπάνω στοιχεία είναι διαθέσιμα μέσω της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής και της αναφοράς της GREVIO για την Ελλάδα για το 2023).
Λαμβάνοντας υπόψη αυτή την πραγματικότητα, θεωρώ ότι το επόμενο «κύμα» προκλήσεων αλλά και ευκαιριών για τις γυναίκες στην Ελλάδα τα επόμενα δέκα χρόνια θα κινηθεί γύρω από δύο βασικούς άξονες: την ουσιαστική ισότητα στην εργασία και την καθολική πρόσβαση σε μηχανισμούς προστασίας και ενδυνάμωσης.
Από τη μία πλευρά, καλούμε τις γυναίκες να συμμετέχουν ισότιμα στην αγορά εργασίας, αλλά πόσο ποιοτική και ουσιαστική είναι αυτή η συμμετοχή; Εκπροσωπούνται επαρκώς στις θέσεις λήψης αποφάσεων, στον δημόσιο λόγο ή στην πολιτική ζωή; Πόσες γυναίκες κατέχουν θέσεις ευθύνης; Και πόσες απολαμβάνουν ισότιμες αμοιβές και ευκαιρίες εξέλιξης;
Για να μπορέσουμε να μιλήσουμε για τη δημιουργία νέων ευκαιριών την επόμενη δεκαετία, κλείνοντας την ψαλίδα του έμφυλου χάσματος στην εργασία στην Ελλάδα, πρέπει να παλέψουμε και να καταρρίψουμε εμπόδια πολλαπλών επιπεδων. Δηλαδή, πρέπει να αναθεωρήσουμε πολιτικές για την εργασία και την απασχολησιμότητα ενσωματώνοντας την οπτική του φύλου, πρέπει να εφαρμόσουμε συντονισμένες και στοχευμένες πολιτικες π.χ. για την ανάπτυξη δεξιοτήτων που προωθούν την πρόσβαση των γυναικών σε θέσεις ευθύνης, και πρέπει να εξαλείψουμε ριζικά κοινωνικά στερεότυπα που τείνουν να επηρεάζουν την θέση της γυναίκας στην αγορά εργασίας π.χ. η αντίληψη ότι η φροντίδα του σπιτιού ή των τέκνων είναι αποκλειστικά γυναικεία υπόθεση και όχι κοινωνική ευθύνη που αφορά κάθε άτομο στην κοινωνία.
Ταυτόχρονα, παραμένει επιτακτική η ανάγκη για την ενίσχυση των θεσμών προστασίας των γυναικών απέναντι στην έμφυλη βία και στις διασταυρούμενες μορφές αποκλεισμού και ευαλωτότητας που επηρεάζουν σε βάθος τη ζωή τους. Η βία δεν είναι ποτέ «μεμονωμένο περιστατικό»· είναι το αποτέλεσμα μιας ευρύτερης πατριαρχικής δομής που αναπαράγει την ανισότητα και διαιωνίζει τη σιωπή και τον φόβο.
Οι υπηρεσίες υποστήριξης συχνά παραμένουν υποστελεχωμένες ή δύσκολα προσβάσιμες, ενώ η γραφειοκρατία, οι θεσμικές αστοχίες και η έλλειψη πολιτικής βούλησης επιτείνουν τον αποκλεισμό. Η ενίσχυση των θεσμών προστασίας δεν αφορά μόνο τη δημιουργία περισσότερων δομών, αλλά την ουσιαστική ενσωμάτωση της ισότητας των φύλων σε όλες τις πτυχές της δημόσιας πολιτικής: στην εκπαίδευση, στη δικαιοσύνη, στην υγεία, στην κοινωνική πρόνοια. Αφορά επίσης την καλλιέργεια κουλτούρας μηδενικής ανοχής απέναντι στη βία και την πρόληψη μέσα από την εκπαίδευση και την ενημέρωση όλων των ατόμων ανεξαρτήτου φύλου.
Η ευκαιρία που έχουμε μπροστά μας είναι να χτίσουμε ένα σύστημα όπου κάθε γυναίκα θα μπορεί να έχει πρόσβαση στα θεμελιώδη δικαιώματά της. Ένα σύστημα που δεν θα περιορίζεται στη «συμμετοχή» των γυναικών, αλλά θα ενσωματώνει την οπτική του φύλου στη λήψη αποφάσεων και στη διαμόρφωση πολιτικών και στην εφαρμογή σχεδίου δράσης.
Έχετε βρει κάποια πρακτική ή προσέγγιση από άλλες χώρες ή διεθνείς οργανισμούς που σας ενέπνευσε ιδιαίτερα και την ενσωματώσει στην Ίριδα;
Καθοριστική ήταν και η έμπνευση από το community center model, ενός ανοιχτού, ασφαλούς χώρου που δεν παρέχει μόνο υπηρεσίες, αλλά οικοδομεί και κοινότητα.Αυτό προσπαθούμε να κάνουμε και στην Ίριδα: να διαμορφώσουμε έναν χώρο που δεν είναι απλώς χώρος παροχής βοήθειας, αλλά τόπος συμμετοχής, αλληλεγγύης και ενδυνάμωση για τις γυναίκες. Η έννοια του community center ήταν -και παραμένει- άγνωστη στην Ελλάδα, σκεφτείτε ότι δεν υπάρχει ούτε ακριβής μετάφραση.
Επιπλέον, τα θεμέλια της Ίριδας έχουν στη βάση τους την τραυματοκεντρική (trauma-informed) προσέγγιση, όπως ορίζεται στη διεθνή βιβλιογραφία και όπως εφαρμόζεται από φορείς της κοινωνίας των πολιτών πανευρωπαικα. Πρόκειται για μια προσέγγιση εκείνη που αναγνωρίζει τον βαθύ και συχνά αόρατο αντίκτυπο του τραύματος στις γυναίκες, είτε πρόκειται για βία, εκτοπισμό, απώλεια ή χρόνια επισφάλεια, και φροντίζει ώστε όλες οι παρεμβάσεις να σχεδιάζονται με σεβασμό, ενσυναίσθηση και ασφάλεια.
Στην Ίριδα, αυτή η φιλοσοφία διαπερνά οριζόντια όλες τις υπηρεσίες μας: από την πρώτη επαφή και την υποδοχή μέχρι την ψυχοκοινωνική στήριξη, τις νομικές υπηρεσίες και τις εκπαιδευτικές δράσεις. Θέλουμε κάθε γυναίκα που περνά το κατώφλι μας να νιώθει ασφαλής, ορατή και σεβαστή, ανεξαρτήτως του τι έχει βιώσει.
Αν η Ίριδα ήταν ένα «σχολείο ζωής», ποια είναι η βασική δεξιότητα ή αξία που θέλετε να φεύγουν οι γυναίκες έχοντας κατακτήσει;
Κατά τη γνώμη μου δεν υπάρχει μια δεξιότητα που ανταποκρίνεται στις ανάγκες, την ιστορία και την πορεία κάθε γυναίκας. Ιδανικά, θα ήθελα να αποκτούν εκείνη τη δεξιότητα που χρειάζονται περισσότερο για να κάνουν το επόμενο βήμα στην πορεία της ζωής τους, όσο μικρό ή μεγάλο και αν είναι. Πρέπει να μην ξεχνάμε ότι κάθε γυναίκα που υποστηρίζουμε έχει διαφορετικό σημείο εκκίνησης, διαφορετικούς στόχους, διαφορετικές ανάγκες, φιλοδοξίες και προσδοκίες. Οφείλουμε όχι μόνο να το αναγνωρίζουμε αυτό, αλλά και να το σεβόμαστε, σχεδιάζοντας ένα εξατομικευμένο μονοπάτι για κάθε γυναίκα που μέσα από αυτό θα αποκτήσει τις δεξιότητες που χρειάζεται για να διεκδικήσει ευκαιρίες προσωπικής και επαγγελματικής ανάπτυξης.
Ποιο είναι το πιο δύσκολο «όχι» που έχετε κληθεί να πείτε μέσα στη δουλειά σας;
Ευτυχώς, δεν έχω κληθεί να πω κάτι πραγματικά δύσκολο «όχι» στη δουλειά μου, και αυτό το θεωρώ προνόμιο αλλά και αποτέλεσμα της φιλοσοφίας συνεργασίας που έχουμε στην Ίριδα. Ωστόσο, αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχουν στιγμές που χρειάζεται να θέτουμε όρια ή να εξηγούμε γιατί κάτι δεν είναι εφικτό. Εκείνες οι στιγμές, όσο κι αν δεν περιέχουν ένα «όχι» με τη στενή έννοια, απαιτούν ειλικρίνεια, ενσυναίσθηση και σεβασμό. Γιατί όταν έχεις απέναντί σου μια γυναίκα που βρίσκεται σε ευάλωτη θέση και προσδοκά υποστήριξη, ακόμη και μια αρνητική απάντηση σε πρακτικό επίπεδο πρέπει να εμπεριέχει φροντίδα και αξιοπρέπεια.
Πιστεύω βαθιά ότι στη δουλειά μας, ακόμα και το πιο δύσκολο «όχι» μπορεί να ειπωθεί με τρόπο που να μην πληγώνει αλλά να στηρίζει. Και αυτό είναι μέρος της δέσμευσής μας απέναντι στην κοινότητα.
Τέλος, αν μπορούσατε να στείλετε ένα μήνυμα σε κάθε γυναίκα που διστάζει να ζητήσει βοήθεια, τι θα της λέγατε;
Θα της έλεγα ότι κάθε αρνητικό συναίσθημα που έχει, το αίσθημα της δυσκολίας, του φόβου, της ντροπής, δεν την καθορίζουν την ουσία και την αξία της. Το να ζητάμε βοήθειας είναι πράξη δύναμης και όχι αδυναμίας γιατί είναι το πρώτο βήμα φροντίδας προς τον εαυτό μας. Και υπάρχουν άνθρωποι που θα σταθούν δίπλα μας χωρίς να κρίνουν, που θα μας ακούσουν, θα μας πιστέψουν και θα μας στηρίξουν.