Συχνές ερωτήσεις προς ένα ψυχολόγο

Πότε και γιατί πρέπει να επισκεφτώ ψυχολόγο;

Η πορεία της ζωής ενέχει προβλήματα και όλοι έχουμε περάσει ή γνωρίζουμε ότι είναι πιθανό να περάσουμε, σε κάποιες φάσεις της πορείας μας. Κάποια από αυτά τα προβλήματα είμαστε σε θέση να τα αντιμετωπίζουμε και εν τέλη να τα ξεπερνάμε. Κάποια άλλα μπορεί να τα «κουκουλώνουμε» και να προσποιούμαστε ότι δεν υπάρχουν ή να πιστεύουμε ότι θα λυθούν από μόνα τους. Κατά βάθος όμως γνωρίζουμε ότι από μόνα τους δεν πρόκειται να αντιμετωπιστούν, αλλά αντίθετα με τον τρόπο αυτό τα μεγενθύνουμε και τα διαιωνίζουμε. Όταν όμως τα προβλήματα φτάνουν σε αδιέξοδο, όταν αρχίζουμε να δυσφορούμε για αυτά, να επηρεάζουν την καθημερινότητά μας  και κυρίως την προσωπική, επαγγελματική ή κοινωνική λειτουργικότητά μας, τότε είναι απαραίτητο να απευθυνθούμε σε ειδικό ψυχικής υγείας. 

Η επίσκεψη σε έναν ψυχολόγο αποτελεί ακόμα και τώρα θέμα ταμπού;

Δυστυχώς, ακόμα και σήμερα εξακολουθεί εν μέρη να επικρατεί η άποψη ότι το να αναζητά κάποιος τη βοήθεια ενός ειδικού είναι συνυφασμένο με την «τρέλα» ή την «αδυναμία». Φυσικά κάτι τέτοιο δεν ισχύει αλλά αντίθετα το να βρει κάποιος τη δύναμη και το κίνητρο να επισκεφτεί έναν ψυχολόγο, απαιτεί θάρρος, λογική και επιθυμία να αγγίξει και να ανοίξει θέματα που τον ζορίζουν και τον πονάνε. Αυτό, ίσως να του είναι και τρομακτικό κάποιες φορές. Ακόμα και η απόφαση να αλλάξω και να μετακινηθώ από εκεί που είμαι γιατί εδώ που είμαι δεν είναι λειτουργικό πια για μένα, απαιτεί δύναμη και αποφασιστικότητα, αλλά μπορεί συγχρόνως να περιέχει και φόβο ή απώλεια.

Πολλοί άνθρωποι έχουν την άποψη: «Μα γιατί να πάω σε ψυχολόγο; Αφού έχω τους φίλους μου». Εσείς τι γνώμη έχετε γι’ αυτό;  

Είναι αλήθεια ότι πολλοί άνθρωποι προσπαθούν να λύσουν τα προβλήματά τους και να φέρουν την επιθυμητή αλλαγή μέσω της βοήθειας των κοντινών τους ανθρώπων, συγγενών και φίλων.  Φυσικά οι φίλοι είναι σημαντικό στήριγμα στη ζωή μας και η συνεισφορά τους πολύτιμη. Η φιλία είναι ένα από τα μεγαλύτερα αγαθά που μπορεί να απολαμβάνει κάποιος και προσφέρει ανακούφιση τις δύσκολες στιγμές. Δεν σημαίνει όμως ότι ο φίλος μπορεί να αντικαταστήσει έναν ψυχολόγο ή να προσφέρει ψυχοθεραπευτικές υπηρεσίες. Ο φίλος δεν είναι σε θέση να κρίνει αντικειμενικά κάποιες φορές γιατί μπλοκάρεται από δικά του άλυτα προβλήματα τα οποία εμπεριέχουν συναισθηματική φόρτιση. Ο ψυχοθεραπευτής αντίθετα είναι επαγγελματίας εκπαιδευμένος στο να «αφήνει τον εαυτό του έξω από την πόρτα του γραφείου» κατά τη διάρκεια της συνεδρίας, χωρίς να προβάλει δικά του θέματα, αξίες ή απόψεις και ενδιαφέρεται μόνο να βοηθήσει και να ξεκαθαρίσει τα προβλήματα του θεραπευόμενου. Σε περιπτώσεις όμως που αγγίζονται δικά του προσωπικά θέματα τα οποία συναντώνται με αυτά του θεραπευόμενου, αυτομάτως τα δουλεύει κατά τη διαδικασία της εποπτείας ή της δικής του προσωπικής ψυχοθεραπείας, ώστε να μην μπλοκάρουν και εμποδίζουν την αποτελεσματικότητα της θεραπείας του θεραπευόμενου. 

Ποια θέματα συναντάνε πιο συχνά οι ψυχολόγοι στη δουλειά τους;

Υπάρχουν άνθρωποι που επιθυμούν απλά να βελτιώσουν την προσωπική τους ανάπτυξη και να αποκτήσουν αυτογνωσία, με σκοπό να γίνουν περισσότερο αποτελεσματικοί και ευτυχισμένοι ή πιο αποδοτικοί στις προσωπικές, φιλικές και κοινωνικές τους σχέσεις. Η αλήθεια όμως είναι ότι σπάνια επισκέπτεται κάποιος έναν ψυχολόγο χωρίς να βασανίζεται από κάποιο σύμπτωμα ή δυσκολία. Συνήθως κάποιος προσέρχεται με προβλήματα, όπως: πεσμένη-μελαγχολική διάθεση, κρίσεις πανικού, αγοραφοβία ή άλλα προβλήματα που σχετίζονται με το άγχος, διατροφικές διαταραχές, βίωση τραυματικού γεγονότος, πένθος/απώλεια, έντονους ψυχαναγκασμούς και εμμονικές σκέψεις, δυσκολίες στις προσωπικές ή συζυγικές σχέσεις, ανησυχίες για το παιδί ή για κάποιο άλλο μέλος της οικογένειάς του, έλλειψη αυτοεκτίμησης-αυτοπεποίθησης, διαχείρισης θυμού, κ.α.

Πότε θα καταλάβω ότι έχει αποτέλεσμα η ψυχοθεραπεία πάνω μου;

Το ερώτημα αυτό δεν μπορεί να απαντηθεί με ακρίβεια. Η ψυχοθεραπεία δεν λειτουργεί με τον τρόπο που αποδίδει η φαρμακευτική αγωγή, δηλαδή παίρνοντας ένα χάπι με στόχο τα συμπτώματα, αυτά να υποχωρούν μετά από λίγες μέρες ή ώρες. Το θέμα με την ψυχοθεραπεία είναι περισσότερο σύνθετο και απαιτεί χρόνο για να ανακαλυφθούν και να απαληθούν τα κομμάτια που σχετίζονται με τα συμπτώματα. Η αλήθεια είναι ότι δεν είναι πάντα εύκολο να καταλάβει κάποιος αν η ψυχοθεραπεία έχει αποτέλεσμα στη ζωή του και είναι δύσκολο να μετρηθεί ή να εξηγηθεί η επιτυχία της. Κάποιοι αναφέρουν ότι είναι για αυτούς ανακουφιστικό να μιλάνε για τα προβλήματά τους σε κάποιον που τους καταλαβαίνει και δεν τους κρίνει. Άλλοι πάλι αναρωτιούνται αν προοδεύουν ουσιαστικά. Υπάρχουν φορές που μπορεί κάποιος να νιώθει χειρότερα μόλις τελειώσει μια συνεδρία (όπως και καλύτερα), με αποτέλεσμα να αναρωτιέται αν η διαδικασία αυτή τον βοηθάει. Ο καθένας ωστόσο έχει το δικό του χρόνο και προχωράει με το δικό του ρυθμό. Είναι μια διαδικασία που εξαρτάται από κάποιους παράγοντες, όπως: τα ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά του κάθε ανθρώπου, την ψυχοθεραπευτική προσέγγιση, τους θεραπευτικούς στόχους, τη σοβαρότητα της διαταραχής, τα ψυχοσωματικά συμπτώματα, κλπ. Επίσης, εξαρτάται και από το αίτημα του κάθε ανθρώπου σχετικά με το τι θέλει να βελτιώσει και να δουλέψει. Υπάρχουν άνθρωποι που έχουν σοβαρά συμπτώματα τα οποία ακουμπούν σε διαταραχές που απαιτούν παραπάνω χρόνο μέχρι να απαληθούν. Τέλος, το πόσο χρόνο θα χρειαστεί κάποιος για να θεραπευτεί εξαρτάται και από τις προσδοκίες που έχει από την ψυχοθεραπεία, από το πόσο βαθιά θέλει να κοιτάξει μέσα του αλλά και από την ετοιμότητά του, καθώς υπάρχει η πιθανότητα να προβάλλει «αντίσταση» όταν συναντά κομμάτια του εαυτού του τα οποία του προκαλούν φόβο ή άλλου είδους άβολα συναισθήματα.  

Ποια στοιχεία καθιστούν την ψυχοθεραπεία πετυχημένη;   

Παράγοντες που βοηθούν στην αποτελεσματικότητα της ψυχοθεραπείας είναι η δέσμευση και το κίνητρο του θεραπευόμενου στο να δουλέψει και να αλλάξει. Το σημαντικότερο όμως στοιχείο που θα συμβάλλει στην επιτυχία της θεραπείας είναι η σχέση που αναπτύσσει με τον θεραπευτή του, η οποία χαρακτηρίζεται από ασφάλεια, εμπιστοσύνη, εχεμύθεια, οικειότητα, αποδοχή, ζεστασιά και διαφάνεια. Έχει αποδειχθεί επίσης ότι η εβδομαδιαία συνάντηση με τον θεραπευτή είναι η αποτελεσματικότερη μέθοδος θεραπείας από αυτή που εμπεριέχει συνάντηση ανά δύο εβδομάδες ή όποιας άλλης μορφής προγραμματισμού των συνεδριών.

Από ποια ηλικία και μετά μπορείς να επισκεφτείς ψυχολόγο;

Εκτός από τους ενήλικες, τα παιδιά όπως και οι έφηβοι, έχουν το δικαίωμα να αντιμετωπίζουν προβλήματα και δυσκολίες. Εάν οι γονείς αντιληφθούν κάποια ανεξήγητη ή παράξενη συμπεριφορά στο παιδί τους, χρειάζεται απαραίτητα να απευθυνθούν σε ειδικό ψυχικής υγείας παιδιών και εφήβων. Τα προβλήματα προσχολικής ηλικίας έχουν να κάνουν με καθυστέρηση στην επίτευξη αναπτυξιακών ορόσημων, όπως το περπάτημα, η ομιλία, η εκπαίδευση στην τουαλέτα, αλλά και με ανησυχίες σχετικά με άλλες αναπτυξιακές διαταραχές, όπως π.χ. τον αυτισμό. Χρειάζεται λοιπόν μια καλή αξιολόγηση από διεπιστημονική ομάδα που περιλαμβάνει κλινικό ψυχολόγο ή αναπτυξιολόγο, ψυχίατρο, διαγνωστικό κέντρο, λογοθεραπευτή, κλπ.

Από την ηλικία των τριών και μέχρι τα εφτά έτη, ο ψυχολόγος μπορεί να παρέμβει στο παιδί και να οργανώσει ένα πλάνο θεραπείας, κυρίως μέσα από την παιγνιοθεραπεία, Art Therapy ή ό,τι άλλο κρίνεται αναγκαίο για την περίπτωσή του.  Από την ηλικία των 7 και μέχρι την περίοδο της ενηλικίωσης, όταν πλέον μιλάμε για μέση παιδική ηλικία και εφηβεία, τα παιδιά έχουν κατακτήσει περισσότερες γνωστικές ικανότητες και μπορούν να ακολουθήσουν μια ολοκληρωμένη θεραπευτική παρέμβαση. Τα μεγαλύτερα παιδιά και οι έφηβοι μπορεί να βοηθηθούν από την εκμυστήρευση των δύσκολων συναισθημάτων και σκέψεών τους σε έναν ειδικό με τον οποίο θα νιώθουν εμπιστοσύνη, ασφάλεια και εχεμύθεια, γνωρίζοντας πως ό,τι λένε δεν μπορεί να μοιραστεί με κανέναν άλλο, συμπεριλαμβανομένων γονέων, δασκάλων ή άλλων γιατρών, χωρίς την άδειά τους. Στον κανόνα αυτό βέβαια εξαιρούνται οι σκέψεις αυτοκτονίας ή το να βλάπτουν με κάποιον άλλο τρόπο τον εαυτό τους ή τους άλλους.

Η πανδημία επηρέασε την ψυχολογία των ατόμων;

Φαίνεται ότι η πανδημία του κορονοϊού έχει πυροδοτήσει αρκετές καταστάσεις που συνδέονται με ψυχικά προβλήματα, τα οποία μπορεί και να προϋπήρχαν αλλά να βρίσκονταν σε αδράνεια. Βέβαια, δεν μπορούμε να έχουμε μια ξεκάθαρη εικόνα σε αυτό, καθώς είναι μια πρόσφατη κατάσταση η οποία δεν έχει ερευνηθεί σε βάθος χρόνου.

Ωστόσο, σύμφωνα με τα δεδομένα που έχουμε, περίπου 4 στους 10 ενήλικες στις ΗΠΑ παρουσίασαν συμπτώματα άγχους ή κατάθλιψης σε σχέση με προηγούμενη κατάσταση, από τον Ιανουάριο ως τον Ιούνιο του 2019. Αντίστοιχα, η KFF Health Tracking διαπίστωσε ότι πολλοί ενήλικες από τον Ιούλιο του 2020 εμφάνισαν συγκεκριμένες αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική τους υγεία και ευεξία, όπως δυσκολία στον ύπνο, στο φαγητό και επιδείνωση χρόνιων παθήσεων λόγω ανησυχίας και άγχους για τον κορονοϊό (KFF, 2021).

Καθώς η πανδημία συνεχίζεται τα απαραίτητα μέτρα για τη δημόσια υγεία εκθέτουν πολλούς ανθρώπους σε καταστάσεις που συνδέονται με αρνητικά αποτελέσματα ψυχικής υγείας, όπως είναι η απομόνωση και η απώλεια εργασίας (KFF, 2021).

Όσον αφορά τη χώρα μας, η κατάθλιψη, η απομόνωση και οι αρνητικές σκέψεις για το τι θα επακολουθήσει, είναι ορισμένα από τα συμπτώματα που προκάλεσε η πανδημία του κορονοϊού. Σύμφωνα με την πανελλαδική έρευνα της Focus Bari/YouGov, η οποία κατέγραψε τις επιπτώσεις της πανδημίας στην ψυχική υγεία και κοινωνική ζωή των Ελλήνων 2 χρόνια μετά την εμφάνιση του πρώτου κρούσματος στη χώρα μας, έδειξε ότι σε 1.002 άτομα μεταξύ 18 έως 74 ετών, το 56% είχαν ασταθή διάθεση και πολλές μεταπτώσεις, το 32% ανέφεραν καλή ψυχολογία («μια δοκιμασία είναι και θα περάσει»), ενώ το 12% ανέφεραν άσχημη ψυχολογία («φοβάμαι και ανησυχώ πολύ για το πώς θα τελειώσει όλο αυτό»). Το 21% του δείγματος της έρευνας δήλωσε χειρότερη ψυχική υγεία σε σχέση με πριν την πανδημία (Ertnews.gr, 2022).

Συμπερασματικά, η ιστορία έχει δείξει ότι οι συνέπειες στην καταστροφή της ψυχικής υγείας είναι περισσότερες και χειρότερες σε σχέση με τις σωματικές, υποδηλώνοντας ότι η ανάγκη για ψυχική υγεία που επικρατεί σήμερα θα συνεχιστεί και για πολύ αργότερα από την επιδημία του κορονοϊού.

Εάν λάβουμε υπόψη και την οικονομική κρίση που συνοδεύει την πανδημία, σημειώθηκαν σημαντικές απώλειες και μη αναμενόμενη θνησιμότητα, λόγω «θανάτων απόγνωσης». Με βάση την οικονομική ύφεση και την κοινωνική απομόνωση φαίνεται και το μέλλον αβέβαιο, καθώς ενδέχεται να σημειωθούν αρκετοί θάνατοι λόγω αυτοκτονίας, κατάχρησης αλκοόλ και ναρκωτικών έως το 2029 (KFF, 2021).

Η πανδημία του κορονοϊού έχει πυροδοτήσει αρκετές καταστάσεις που συνδέονται με ψυχικά προβλήματα, τα οποία μπορεί και να προϋπήρχαν αλλά να βρίσκονταν σε αδράνεια

Λόγω κατάστασης, έχει αυξηθεί η ενδοοικογενειακή βία; 

Δυστυχώς, φαίνεται ότι η υποχρεωτική καραντίνα λόγω της πανδημίας του κορονοϊού έχει αυξήσει κατακόρυφα τα κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι τα θύματα αναγκάζονται να ζουν αδιαλείπτως μαζί με τους θύτες. Σύμφωνα με τους εκπρόσωπους της εταιρίας «ΕΛΙΖΑ» κατά της κακοποίησης του παιδιού, οι συνέπειες της κατάστασης του εγκλεισμού φαίνεται ότι είναι δύο αντίθετα τεκμήρια: σε κάποιες χώρες σημειώνονται αυξημένες καταγγελίες γυναικοκτονιών και αναφορές για ενδοοικογενειακή βία, ενώ σε άλλες οι καταγγελίες μειώνονται, γεγονός που αποδεικνύει ότι τα θύματα βρίσκονται συνεχώς με τον θύτη στον ίδιο χώρο και δεν μπορούν να επικαλεστούν βοήθεια (ΑΠΕ-ΜΠΕ, 2022).

Παρόλο που έχουμε ελάχιστα στοιχεία από τα Κράτη-Μέλη, καταγράφηκαν πάνω από 60% αυξημένων κλήσεων έκτακτης ανάγκης από γυναίκες που έχουν υποστεί βία από τους συντρόφους τους, από τον Απρίλιο του 2021 μέχρι σήμερα. Ο ΠΟΥ είναι βαθιά προβληματισμένος από τις καταγραφές πολλών χωρών, όπως της Ιρλανδίας, Γαλλίας, Βελγίου, Ισπανίας, Αγγλίας, κλπ. σε σχέση με την αύξηση διαπροσωπικής βίας που περιλαμβάνει τη βία κατά των γυναικών, των αντρών από κοντινό τους πρόσωπο αλλά και κατά των παιδιών (ΠΟΥ, 2020). Εάν κάποιος βιώνει ενδοοικογενειακή βία ή είναι μάρτυρας αυτής, είναι σημαντικό να απευθυνθεί στις παρακάτω τηλεφωνικές γραμμές:

Γραμμές βοήθειας ενδοοικογενειακής βίας

Στο 197 (24ωρη γραμμή Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης)

Στον Συνήγορο του Πολίτη – Συνήγορο του Παιδιού, τηλ.: 213 1306744, 213 1306710, 213 1306703 (γραμματεία)

Στην 24ωρη Εθνική Γραμμή Παιδικής Προστασίας 1107 του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης
Στη γραμμή 11525 της Ένωσης «Μαζί για το Παιδί», Δευτέρα έως Παρασκευή 9:00-21:00
Στην 24ωρη Εθνική Τηλεφωνική Γραμμή για τα Παιδιά 1056 του Συλλόγου «Χαμόγελο του Παιδιού»

Υπάρχουν κέντρα που μπορούν να στηρίξουν άτομα που δεν έχουν την οικονομική κατάσταση για να ζητήσουν βοήθεια;

Σύμφωνα με τα αποτελέσματα ερευνών η επιβάρυνση που προκαλούν οι ψυχικές διαταραχές είναι ιδιαίτερα μεγάλη και η θεραπεία τους δαπανηρή. Είναι όμως χειρότερο να αφεθούν αθεράπευτες, εάν μετρηθεί το κόστος των επιπτώσεών τους. Για το λόγο αυτό παρέχονται σε κάθε χώρα δημόσιες υπηρεσίες ψυχικής υγείας, εκτός από  ιδιωτικές. Ωστόσο, η αναμονή είναι μεγάλη σε τέτοιους φορείς λόγο του όγκου των περιστατικών.

Στη χώρα μας οι υπηρεσίες ψυχικής υγείας ενσωματώνονται στο γενικό σύστημα υγείας (ψυχιατρικά τμήματα και ψυχιατρικά εξωτερικά ιατρεία σε γενικά νοσοκομεία), ενώ παράλληλα λειτουργούν κοινοτικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας (Κέντρα Ψυχικής Υγείας, Ιατροπαιδαγωγικά Κέντρα, Κέντρα Ημέρας, Κινητές Μονάδες, Μονάδες Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης, ξενώνες, οικοτροφεία και προστατευμένα διαμερίσματα) (ΥΥΠ, 2020). Εάν κάποιος ενδιαφέρεται μπορεί να ανατρέξει στον παρακάτω σύνδεσμο:

Κέντρα Ψυχικής Υγείας στη Θεσσαλονίκη και την υπόλοιπη Ελλάδα:

Διαθέσιμο στον ηλεκτρονική ιστοσελίδα: https://www.psyxiatros.gr (10/02/2022).

Βιβλιογραφία:

Ertnews.gr (2022). Έρευνα: Πώς επηρέασε η πανδημία την ψυχική υγεία των Ελλήνων – Ασταθή διάθεση για το 56% των ερωτηθέντων. Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο:  https://www.ertnews.gr/eidiseis/ellada/ereyna-pos-epirease-i-pandimia-tin-psychiki-ygeia-ton-ellinon-astathi-diathesi-gia-to-56-ton-erotithenton (11/02/2022).

Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (2022). Ηνωμένα Έθνη. Περιφερειακό Κέντρο Πληροφόρησης του ΟΗΕ. Διαθέσιμο στην ιστοσελίδα: https://unric.org. (10/02/2022).

KFF (2021). Filling the need for trusted information on national health issues. Διαθέσιμο στο διαδικτυακό τόπο:  https://www.kff.org/coronavirus-covid-19/issue-brief/the-implications-of-covid-19-for-mental-health-and-substance-use (11/02/2022).